1. Mósebók

Það virðist sem Björgvin hafi ekki þótt þurfa sérstakra skýringa við þennan lestur, a.m.k. er nánast ekkert annað að finna í lestrinum en beinar tilvitnanir í textann fyrir utan nokkrar setningar í lok 25. kafla. Ég (Böðvar Björgvinsson) mun því setja hér inn þær skýringar sem ég tel þurfa.

Enn tekur Abraham sér konu. Ekkert lögmál hefur tekið gildi og fjölkvæni er það sem venjan í samfélaginu. Ríkir menn sjá fyrir mörgum konum og eignast fjölda afkomenda. Textinn gagnrýnir þetta ekki, enda er tilgangurinn að segja frá staðreyndum. V. 5-6 sýna að þrátt fyrir þetta voru konurnar mishátt settar. Sara er hin eina raunverulega eiginkona Abrahams og Ísak erfir því allt.

Nöfn sona Abrahams og Ketúru eru þekkt ættflokkanöfn frá Suðurhluta þess sem við þekkjum sem Palestínu og frá Norðvestur Arabíu. Þekktasta nafnið er Mídían, en sá ættflokkur átti eftir að verða Ísraelsmönnum skeinuhættur. Nafnið Séba er talinn vera sama og Saba, sem var ættflokkur sem bjó við Rauðahafið og var þekktur fyrir verslunarleiðangra sína (sbr. I. Kon. 10; Jer. 6:20; Esek 27:22nn). Dedanítar bjuggu norðar (sjá Jes. 21:13 og Esek. 27:20). Assúrítar þeir sem hér eru nefndir eiga ekkert skylt við borgina Assúr og veldið sem við hana var kennt, heldur er þetta arabískur ættflokkur sem bjó nærri Ísmaelítum.

Abraham deyr 100 árum eftir að hann kemur til fyrirheitna landsins, Kanaans (sjá 12:4b). Þrátt fyrir mismunandi stöðu sjá bæði Ísak og Ísmael hálfbróðir hans um útförina.

Hér eru nefndir tólf ættflokkahöfðingjar, synir Ísmaels, á sama hátt og -- löngu síðar -- tólf synir Jakobs. Það bendir til þess að þeir hafi haft með sér samkennd sem einkennir þjóðir. Þessir ættflokkar eru nefndir Ísmaelítar. Þetta hafði Drottinn sagt fyrir um í 1M 17:20.

Abraham var 86 ára þegar hann eignaðist Ísmael, 11 árum eftir að hann kom til Kana'anslands. 13 árum síðar, eða þegar Abraham er 99 ára, láta þeir feðgarnir umskerast til að staðfesta sáttmálann sem Drottin gerði við Abraham (sjá 1M 17), en þar lofar Drottinn því að vera honum Guð hans, en Abraham skuli [aðeins] ganga frammi fyrir augliti hans og vera grandvar, þá nái þessi sáttmáli einnig til niðja hans. Eina brotið sem valdið getur rofi sáttmálans er að umskurnarboðið sé ekki virt (1M 17:14).

Tökum eftir því að Ísmael á þannig hlut í þessum sáttmála. Í 1M 21:12 er forspá um að Ísmael muni ekki taka arf með Ísak. Þetta túlkar Páll postuli í Rm. 9:6-9 þannig að ekki [séu] allir börn Abrahams þótt þeir séu niðjar hans, heldur ... teljist fyrirheitisbörnin sannir niðjar, þ.e. börn Ísaks, enda er fyrirheitið um fæðingu hans bundið við þennan sáttmála (1M 17:19).

Við sjáum hér staðfesta trúarsannfæringu Ísaks. Hann leitar til Drottins vegna konu sinnar. Drottinn bænheyrir hann.

Slagsmál urðu strax í móðurkviði. Það vísar til áframhaldandi væringa. Það óttast einnig hin verðandi móðir og finnst það ef til vill undarlegt miðað við fyrirbænir eiginmannsins. En Drottinn svarar henni með spádómsorðum. Henni er ætlað hlutverk í mannkynssögunni og í ætlunarverki Drottins með mennina, þar sem hlutirnir ganga oft öfugt fyrir sig miðað við það sem okkur mönnunum finnst eðlilegur gangur mála. Hinn eldri skal þjóna hinum yngri. Gídeon gegn Mídían. Davíð gegn Golíat. Jesús dó á krossi til þess að vinna sigur.

Í v. 27 er áherslan er enn lögð á mismunamdo manngerðir tvíburanna.

Það eru oft undarlegar ástæður sem liggja til þess að foreldrar leggja meiri ást á eitt barn sitt umfram annað. Ættum við ekki að elska börnin okkar jafnt?

Þessu er erfitt að svara. Við getum í þessu sambandi vísað til orða Jóhannesarguðspjalls, sem talar um Jóhannes postula sem lærisveininn sem Jesús elskaði. Jafnvel Jesús virðist þannig elska einn meira en annan. Líklega getum við dregið þá ályktun að það sé í lagi að elska eitt barn sitt umfram annað svo lengi sem við elskum hin börnin okkar líka þannig að þau finni óskoraða ást okkar á þeim. Skyldu ekki allir foreldrar þekkja þetta af eigin raun að meira eða minna leiti?

[Þessi þáttur í lok 25. kafla er eftir Björgvin:]

Hér höfum við undirstöðuna að viðskiptum þeirra bræðra.

Um viðskipti þeirra bræðra lásum við í lok sögunnar. Esaú, sem hafði frumburðarréttinn, þar sem hann fæddist ofurlítið á undan honum tvíburanum, -- er í uppáhaldi hjá föðurnum, af því að Esaú er veiðimaður og föðurnum þykir gott kjöt af villibráð. Ísak, faðir þeirra er þá orðinn blindur.

Rebekka móðir þeirra hélt upp á Jakob.

Jakob hefur búið til baunarétt, þegar Esaú bróðir hans kemur af veiðum, mjög þreyttur. Esaú heimtar mat, þegar hann kemur inn og segir við Jakob, bróður sinn:
Gef mér fljótt að eta hið rauða, þetta rauða þarna, (baunaréttinn), því að ég er dauðþreyttur. (30.v.)

Þetta lýsir piltinum allvel.

Nú notar Jakob tækifærið og segir: Seldu mér fyrstfrumburðarrétt þinn.
Og Esaú mælti: Ég er kominn í dauðann, hvað stoðar mig frumburðarréttur minn?
Og Jakob mælti: Vinn þú mér fyrst eið að því!
Og hann vann honum eið og seldi Jakob frumburðarrétt sinn. En Jakob gaf honum brauð og baunarétt, og hann át og drakk og stóð upp og gekk burt. Þannig lítilsvirti Esaú frumburðarrétt sinn.

Frumburðarrétturinn var rétturinn til að erfa bæði völd og eignir eftir föður sinn. Um þetta segir í Hebreabréfinu:
Gætið þess að eigi sé neinn hórkarl eða vanheilagur, eins og Esaú, sem fyrir einn málsverð lét af hendi frumburðarrétt sinn. Þér vitið, að það fór svo fyrir honum, að hann var rækur gjör, þegar hann vildi öðlast blessunina, þó að hann grátbændi um hana. Hann fékk ekki færi á að iðrast. (Hebr. 12:16-17.)

Fyrir trúna á Jesú Krist og skírn, öðlumst við með honum arfsrétt í guðsríki, -- frumburðarrétt með Jesú sjálfum. Gættu þess að lítilsvirða ekki þann rétt eins og Esaú og selja hann fyrir það sem heimurinn hefur upp á að bjóða, sem er ekki meira virði en baunarétturinn í samanburði við arfsréttinn, þ.e. að vera erfingi eilífs lífs.

Stundum virðast okkur fyrirheit Guðs bregðast. Oft er erfitt að átta sig á hvert Guð er að fara með okkur. Guð gaf Abraham land í Kanaanslandi. Nú segir hann Ísak, syni Abrahams, að hann eigi að vera um kyrrt í landi Filista. Við þurfum að hlýðnast því sem Guð segir okkur. Hann opnar dyr og hann lokar dyrum. Hvers vegna Guð segir Ísak að vera um kyrrt er ekki gott að segja, burtséð frá hallærinu í landinu. En við sjáum hins vegar að saga Abrahams virðist endurtaka sig hjá Ísak. Hann verður fyrir sömu freistingum.

En þessari -- að því er okkur kann að virðast -- breytingu á áætlun hjá Guði fylgir endurnýjað fyrirheit. Vegna hlýðni Abrahams blessar Guð Ísak einnig með sama fyrirheiti. Vegna hlýðni Abrahams blessar Guð einnig okkur með þessu sama fyrirheiti í óeiginlegri merkingu, þ. e. við eignumst ekki eingöngu blessunina að vera fyrir trú afkvæmi Abrahams (sbr. Rm. 4:16nn), heldur hefur hann einnig gefið okkur hin himnesku lönd með sér (Lk. 12:32), sjálft Himnaríki.

[Björgvin:]
Hér endurtekur sagan sig. Þannig fór faðir hans að við líkar aðstæður, (20. kap.), en það stóð ekki lengi:

Abímelek óttast greinilega afleiðingar hjúskaparbrots. Ekki veit ég hvort hjónaband hefur verið svo heilagt meðal Filista eða hvort Abímelek óttast hefnd Guðs Ísaks. Ólíklegt verður að teljast að hann hafi ekki heyrt sögur af Abraham og samskiptum hans við Guð. 11. versið bendir að minnsta kosti sterkt til þess.

Þegar Guð blessar okkur veldur það gjarnan öfund heimsins.

[Björgvin:] Sagan hefst með frásögn um skemmdarverk Fílistea, að þeir fylltu alla brunna með mold. En nú finnst Abímelek ráðlegt að Ísak komi sér í burtu. Ríkidæmi Ísaks virðist vera ástæðan. Og Ísak flytur í burtu.

Hér er sennilega átt við, að þeir hafi komið niður á uppsprettulind í botni brunnsins.

Um slíkan brunn urðu deilur milli fjárhirða í Gerar og fjárhirða Ísaks. Hinir fyrrnefndu sögðu: "Vér eigum vatnið."

[Þetta] varð til þess að nýr brunur var grafinn og einnig sá þriðji. Það hefur orðið til mikillla hagsbóta á þessum vatnslitlu svæðum, því nú var sagt: